door father Ron Geilen*
JE KUNT veel zeggen over kameraadschap of vriendschap als je dat wilt. Wat we zeker weten is dat er altijd een soort van eerste contact is voordat vriendschap ontstaat. Dit betekent niet dat elk menselijk contact uiteindelijk tot vriendschap leidt. Het contact kan oppervlakkig blijven. Je kunt ook deel uitmaken van een vereniging of groep waarin je een gemeenschappelijke interesse deelt, maar je hoeft niet per se elkaars beste vriend te zijn. Maar deze contacten zijn nog steeds waardevol op menselijk niveau. Sociale interacties zijn een belangrijke, zo niet primaire levensbehoefte.
Mensen zijn sociale wezens en hebben contact met anderen nodig. Sociale contacten zijn een belangrijke bron van welzijn. Omdat onze samenleving steeds meer snelle en oppervlakkige contacten heeft, bestaat het risico op eenzaamheid. Hoe past vriendschap dan in dit geheel? Wat is de kern van vriendschap? Is het een illusie, zoals Charity ooit zong?
Of is vriendschap het aantal ‘virtuele vrienden’ dat je hebt op Facebook of volgers op Instagram? Of zijn vrienden misschien mensen die bij je blijven door dik en dun? Degenen die je trouw blijven, zelfs als het moeilijk wordt? Door de opkomst van sociale media lijkt het concept van vriendschap veranderd en misschien zelfs uitgehold. Wat op Facebook of andere sociale media een vriend wordt genoemd, lijkt een bleke imitatie van wat een vriend vroeger was.
VRIENDSCHAP IS ALTIJD VIRTUEEL GEWEEST
MAAR WE kunnen dit thema ook vanuit een andere hoek benaderen. Zoals deze: sociale media tonen geen verwaterde versie van vriendschap, maar leggen de ware aard ervan bloot, namelijk dat vriendschap in de kern altijd virtueel is geweest. Met andere woorden, vriendschap is in de eerste plaats een geestverwantschap, waarbij fysieke nabijheid geen rol speelt. De filosoof Montaigne zegt zelfs dat ruimtelijke afstand de innerlijke verbinding rijker maakt, of zoals we tegenwoordig zeggen: distance makes the heart grow fonder.
Bovendien is vriendschap met anderen ook vriendschap met jezelf. Al blijft het de vraag of dat altijd het geval is. We kunnen veel te kritisch naar onszelf kijken, wat weer invloed heeft op onze relaties met anderen. We kunnen veel leren van de filosofen als het gaat om vriendschap.
Het is ook belangrijk om onze vriendschappen kritisch te bekijken. Dit kan teleurstelling voorkomen wanneer een vriendschap onder bepaalde omstandigheden eindigt. Vrienden maken leek nog nooit zo gemakkelijk als in het tijdperk van Facebook. Je bladert door de profielen en klikt op ’toevoegen als vriend’. Binnen een avond heb je een indrukwekkend netwerk verzameld. Maar de vraag blijft of je “echte vrienden” hebt gemaakt. Het onderhouden van vriendschappen kost iets meer moeite dan af en toe een krabbeltje achterlaten in de reacties op een post of een privéberichtje op iemands messenger. De realiteit van vriendschap is veel moeilijker dan de virtuele netwerken suggereren.
En dan hebben we het nog niet eens over de gevaren van contact maken via internet. Misschien is een ‘virtuele vriendschap’ mogelijk. Of misschien is het aantrekkelijker voor mensen om te geloven in de illusie van deze ‘vriendschappen’. De werkelijkheid kan veel pijnlijker zijn, namelijk dat je niet zoveel echte vrienden hebt als je dacht. Echte vriendschap is immers helemaal niet zo eenvoudig. Niet voor niets bestaat er zo’n lange traditie in het denken over vriendschap. Het advies om van filosofen te leren is misschien niet zo ver gezocht. Ze kunnen ons heel wat leren.
De Griekse filosoof Aristoteles laat zien dat je niet altijd dicht bij iemand hoeft te staan om hem een vriend te noemen. Natuurlijk wist Aristoteles niets van al onze moderne technologieën. Toch kan zijn definitie van vriendschap zeker van toepassing zijn op onze “virtuele vriendschappen”. Dit betekent dat onze virtuele vrienden onder bepaalde omstandigheden ook onder de categorie vriendschap kunnen vallen.
VRIENDEN MOETEN KRITISCH ZIJN
ER IS natuurlijk een groot verschil tussen “digitale vriendschap” en de beste vriend met wie je alles kunt delen. Echte vrienden moeten ook kritisch zijn. Toch laat Aristoteles zien dat andere vormen van vriendschap nog steeds echt kunnen zijn. De basis voor vriendschap is volgens hem wederzijdse welwillendheid waarbij je elkaar het beste toewenst. Toch reserveert hij een speciale plaats voor vriendschap die verder gaat dan dat. Een hogere vorm van vriendschap die vooral gaat over de morele kwaliteiten van de vriend. Deugden als vriendelijkheid, oprechtheid en rechtvaardigheid spelen hierbij een rol.
De filosoof Nietzsche legt de lat voor vriendschap nog hoger. Hij maakt echte vriendschap zo exclusief en zeldzaam dat het nauwelijks nog kan bestaan. Toch kan het hoge ideaal van vriendschap een belangrijke toetssteen zijn. Namelijk door je relaties kritisch onder de loep te nemen. Je hebt misschien veel relaties, maar zijn het echte vrienden? In hoeverre omvatten die relaties de ware, hoogste vorm van vriendschap?
We vinden bij Nietzsche ook een ander zinnig idee over vriendschap. En dat heeft te maken met zijn overtuiging dat je jezelf in twijfel moet durven trekken. We weten allemaal dat dit verre van gemakkelijk is. Niemand ziet immers graag zijn zwakheden en fouten onder ogen, maar toch moeten we ze onderkennen en er misschien van leren. Een echte vriend kan hierbij helpen: hij of zij moet kritisch betrokken zijn. Ze moeten steun bieden in moeilijke tijden, maar ook de confrontatie durven aangaan. Zo’n vriendschap is uiteindelijk van meer waarde dan vriendschappen die alleen maar gaan over plezier maken. In die visie is vriendschap geen verlengstuk van jezelf.
Dat is niet erg, want we kunnen juist bevriend zijn met mensen die van onszelf verschillen. En dat is misschien waar vriendschap verschilt van een liefdesrelatie. In de liefde is er een verlangen naar eenheid. Een essentieel kenmerk van vriendschap is tweeheid en anders-zijn. Vriendschap bestaat uit willen geven en kunnen ontvangen. Kunnen bevestigen dat de ander om je geeft op zijn of haar manier en niet op jouw manier. Dat maakt vriendschap moeilijk. Leren geven is uiteindelijk heel gemakkelijk. Leren ontvangen is veel moeilijker.
Ik hoop dat je iets van deze overdenking kunt meenemen in je ontmoetingen met andere mensen.
* Ron Geilen uit Geleen is voorganger / geestelijk verzorger bij All Saints & Sinners Anglican Mission in St. Charles, Missouri en bij St. Mary & St. Ann Ministries in Fulton.
